Budżet państwa - rok 2024. Na co Polacy powinni się przygotować?

Wielbiciele papierosów elektronicznych będą płacili więcej, ale pozostaną wypłaty w ramach programu „Rodzina 500+”. Ustawa budżetowa 2022 została przyjęta. Zobaczmy, co jawi się jako dobre, a co jako złe w nowym budżecie oraz wyjaśnijmy, jak zmieni się sytuacja materialna milionów Polaków w nadchodzącym roku.

Czytaj więcej przydatnych artykułów z kategorii "Budżet państwa"

Czym jest budżet państwa?

Pojęcie „budżet” ma angielskie pochodzenie i może zostać przetłumaczone na język polski jako „torba” lub „portfel”. Jest to dokładne zestawienie, w którym pokazane są dochody i wydatki państwa na wybrany okres czasowy oraz stworzone na podstawie źródeł dochodów państwa oraz kierunków i podstawowych kanałów wydatkowania pieniędzy. Można zatem stwierdzić, że budżet finansowy – to najważniejszy dokument finansowy państwa.

Budżet państwa to pojęcie wieloznaczne. Mnogość podejść do definiowania państwowych budżetów ilustruje poniższy rysunek.

Polityka budżetowa kraju obejmuje ustalenie proporcji między częściami budżetu państwa związanymi z dochodami i wydatkami. Możliwe są tutaj trzy różne opcje, które wyznaczają podstawowy rodzaj budżetu:

• Zrównoważony budżet - wydatki budżetowe są równe dochodom. Jest to najbardziej optymalny stan budżetu, który jednak trudno spotkać w realnym życiu;
• Budżet deficytu - wydatki budżetowe przekraczają przychody. Deficyt - różnica między wydatkami i dochodami budżetowymi;
• Budżet nadwyżki - dochody budżetowe powyżej kosztów wydatków. Nadwyżka - różnica między przychodami i wydatkami budżetu.

Poniższy wykres przedstawia miejsce Polski wśród krajów z najwyższymi deficytem lub nadwyżką budżetu.

Państwowy budżet w Polsce, jak i w większości krajów europejskich, uchwala się na okres roku budżetowego, którego początek odpowiada początkowi roku kalendarzowego. Są jednak wyjątki od tej reguły, na przykład w Wielkiej Brytanii rok budżetowy zaczyna się w kwietniu, a w USA – w maju.

Funkcje budżetu

Państwowy budżet, będąc podstawowym elementem systemu finansowego, pełni przede wszystkim 2 podstawowe funkcje.

• Funkcja dystrybucji wiąże się z koncentracją funduszy w państwie za pośrednictwem różnych kanałów przychodów i ich wykorzystania do realizacji celów i funkcji rządowych. Ta funkcja jest wykonywana przez skarb państwa za pośrednictwem jego organów;
• Funkcja kontrolująca, polegająca na zastosowaniu rozwiązań kontrolujących wobec procesu kształtowania i wykorzystania środków pieniężnych w różnych strukturalnych elementach ekonomiki. Za realizację tej funkcji odpowiedzialne są policja podatkowa i służby podatkowe, Bank Centralny, jak i inne organy państwowe.

Warto również wspomnieć o innych funkcjach, które odgrywa budżet państwowy, w tym o:

• Funkcji informacyjnej, pozwalającej charakteryzować obecny stan ekonomiki państwa, poziom rozwoju sfery społecznej oraz sytuację polityczną;
• Funkcji nadania preferencjom społecznym znaczenia prawnego. Ta funkcja jest zapewniana dzięki temu, że akceptacja ustawy budżetowej zawsze jest dokonywana przez Parlament;
• Funkcji regulującej. W istocie, to przez budżet państwo może oddziaływać na rozwój ekonomiki rynkowej.

Ogólnie rzecz biorąc wpływ budżetu nie ogranicza się na państwowym sektorze ekonomiki i wychodzi daleko poza jego granice. Regulujący wpływ mają nie tylko wydatki budżetowe, ale również podatki, które stymulują lub odwrotnie - spowalniają rozwój odrębnych dziedzin i branży działalności.

Ustawa o budżecie państwa

Często obywatele mylą pojęcie budżetu państwa z ustawą o budżecie państwa. Spróbujmy zatem wyjaśnić, co mają wspólnego ze sobą te pojęcia oraz co je od siebie różni. Otóż, Ustawa budżetowa jest swoistym zestawem planów finansowych państwa odzwierciedlających stan jego gospodarki finansowej (a nie tylko budżetowej). Oprócz kwestii finansowych w takiej ustawie również zostają zawarte aspekty rzeczowe dotyczące na przykład zatrudnienia osób w sektorze budżetowym Polski lub też efekty rzeczowe, które powinny być wynikiem wieloletnich inwestycji.

W Polsce przyjmowana corocznie Ustawa budżetowa składa się z dwóch części – tekstowej i tabelarycznej, mieszczącej liczne załączniki do podstawowej treści ustawy.

Budżet 2022: podstawowa charakterystyka

Założenia w odniesieniu do polskiej polityki budżetowej zostały zaprezentowane przez premiera Tadeusza Morawieckiego i Minister Finansów Teresę Czerwińską na końcu września 2018 roku, a w dniu 11 grudnia 2019 roku Budżet Państwa Polskiego został uchwalony przez Sejm.

Premier Tadeusz Morawiecki bardzo dobrze ocenił budżet Polski na 2019 roku oraz dodał:

„Jest to bardzo dobry budżet, który z jednej strony bardzo dobrze wpasowuje się w naszą politykę społeczną, a z drugiej strony - w politykę rozwojową, inwestycyjną”.

Spójrzmy teraz bardziej dokładnie na to, jakie wydatki i dochody są przewidziane w tym ważnym dokumencie finansowym.

Nowy budżet przewiduje przede wszystkim zmiany o charakterze strukturalnym oraz maksymalną eliminację ubóstwa, ponadto przewidziano w nim strukturalne zmiany systemów oświaty i ochrony zdrowia, dalsze działania w walce z szarą strefą. Ponadto przewidziany jest wzrost pieniędzy na dziecko z 30 do 50 euro oraz wypłaty finansowe dla pracowników sektora medycznego. Rodzinom wielodzietnym i wychowującym dziecko niepełnosprawne planuje się wypłacać 70 euro na każde dziecko.

Ogólnie rzecz biorąc polski budżet w 2019 roku powinien wyglądać w sposób, który został przedstawiony na poniższym rysunku.

W budżecie 2019 uwzględniono również wydatkowanie środków na realizację zeszłorocznych oraz nowych programów państwowych, w tym:

• Wsparcie rodzin wychowujących dzieci („Rodzina 500+”);
• Wsparcie rodzin, w których dzieci przystępują do nauki szkolnej („Dobry start”);
• Obniżenie wieku emerytalnego (do 65 oraz 60 lat - odpowiednio dla mężczyzn i kobiet);
• Dokonanie świadczeń emerytalno-rentowych na poziomie 103,26%;
• Realizację „małego” ZUS-u dla przedsiębiorców – ułatwienie finansowe dla tych, u których przychody w ciągu roku kalendarzowego nie przekraczają 30 minimalnych wynagrodzeń itp.;
• Realizację nowej stawki opodatkowania CIT dla małych i średnich przedsiębiorców w wymiarze 9%.

Podstawowe założenia budżetu państwa na 2022 rok wyglądają następująco:

Deficyt budżetowy oraz sektor finansów publicznych

Eksperci MBanku zaznaczyli już, że ustalony w granicach 28,5 mld zł deficyt budżetu państwowego na przyszły rok jest bardzo niski, mniejszy od niego był tylko deficyt założony w 2009 roku (zatem przed wniesieniem zmian do Ustawy o budżecie państwa). Ponadto w ujęciu względnym jest to najniższy z planowanych deficytów w niepodległej Polsce.

Z kolei w opinii ekspertów dziura budżetowa sektora finansów publicznych będzie wynosić więcej niż 0,2-0,4% założone w ustawie. Niektórzy eksperci jednak nie podzielają tak optymistycznych poglądów na przyszłość, ponieważ górna granica zadłużenia sektora finansów publicznych ustalona przez Unię Europejską dorówna 3%, a w tym samym czasie według ocen analitycznych na koniec 2022 roku może wynieść w Polsce aż 2,7%, co jest bardzo niebezpieczną liczbą.

Według autorów ustawy budżetowej w 2022 roku powinien obniżyć się również dług publiczny. Gdy na koniec 2019 roku wynosi on 47% PKB, to na koniec 2019 roku powinien dojść do rozmiaru 46,6% PKB.

Jakie czynniki będą oddziaływać na polski budżet w 2022 roku?

Polska, aktywnie uczestnicząc w relacjach międzynarodowych, rzeczywiście podatna jest na oddziaływanie czynników o charakterze makroekonomicznym. Wśród czynników wewnątrzkrajowych oddziaływanie na jej budżet z kolei będą mieć działania, mające na celu odbudowanie zysków z podatków oraz uszczelnienie systemu podatkowego.  Wśród takich działań można wskazać:

• Wprowadzenie mechanizmu split payment, zwanego również mechanizmem podzielonej płatności;
• Wdrożenie w życie przepisów Ustawy o STIR, przeszkadzającej wykorzystaniu sektora finansowego do wyłudzeń skarbowych;
• Tworzenie kas fiskalnych, funkcjonujących w trybie online;
• Poszerzenie akcyz na wyroby nowatorskie oraz płyny do papierosów elektronicznych;
• Wdrożenie systemu raportów dotyczących schematów podatkowych.

Ponadto państwo planuje kontynuować działania przewidziane w Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju oraz zwiększyć udział gmin we wpływach z podatku PIT na 0,10%.

Dochody oraz wydatki budżetu państwa 2022

Jaki poziom dochodów został założony przez polski rząd w 2019 roku i skąd planuje się pozyskiwać niezbędne dla rozwoju państwa koszty? Otóż według prognoz budżet państwa powinien otrzymać 386,9 mld zł, najwięcej zysków powinny przynieść:

• Skarbowe papiery wartościowe;
• Sektor finansów publicznych;
• Środki, znajdujące się na rachunkach budżetowych.

Analizując plan dochodów i wydatków można zauważyć, że dochody budżetu pozostają na poziomie 2019 roku. W znacznym stopniu jest to budżet proinwestycyjny, zatem zakładający duże wydatki na rozwój. Analizując dokumenty obecnie udostępnione przez rząd nie można jednak wyciągać dokładnych wniosków na temat racjonalności planowania dochodów Polski, gdyż nie zostały jeszcze podane dane dotyczące źródeł ich uzyskania, jak na przykład wpłaty z zysku NBP.

O wiele łatwiej jest sądzić o zaplanowanych przez polski rząd wydatkach na 2022 rok. Otóż wydatki budżetu państwa powinny wynieść 415,4 mld. zł. Oto podstawowe grupy wydatków, które zostały przedstawione w dokumentach rządowych:

Jak można zauważyć, rozchody budżetu państwa są bardzo zróżnicowane, niemniej jednak widoczne jest, że rząd nie założył zbyt wysokich kwot obciążających jednostki budżetowe, co w opinii polskich sił opozycyjnych wiąże się z nadchodzącymi w 2022 roku wyborami parlamentarnymi. Ponadto celem rządu najprawdopodobniej jest konsolidacja finansów publicznych, bezpośrednio powiązana z ograniczaniem deficytu w sektorze finansów publicznych, o czym mowa była wcześniej.

Ogólne zestawienie planowanych dochodów i wydatków na 2022 rok przedstawia poniższa tabela.

Fakt, że Polska jest państwem członkowskim Unii Europejskiej, nie mógł nie zostawić śladu na jej budżecie. Mianowicie ze środków unijnych planuje się pozyskać 69 716 396 tys. złotych, z kolei wydatki państwa na korzyść Unii Europejskiej będą wynosić 85 281 687 tys. zł.

Podatki w budżecie państwa

Podatki zajmują szczególną rolę w budżecie każdego państwa. Warto zatem wyjaśnić jaką rolę będą one odgrywać w rocznym budżecie Polski.

W taki oto sposób według prognoz powinny rozłożyć się podatki uzyskiwane przez państwo w 2022 roku:

Już tradycyjnie lwia część wzrostu polskiej ekonomiki będzie pochodzić z wpływów podatkowych z dochodów i zysków, a także z podatków krajowych od towarów i usług. Rząd planuje zebrać 25,3 mld więcej podatków od zysków przedsiębiorstw w 2022roku (przychody powinny wzrosnąć o ponad 10 mld złotych do prawie 93 mld złotych) i dochodów indywidualnych (wzrost o 15 mld złotych  do 106 miliardów złotych). Przychody powinny wzrosnąć o ponad 10 mld złotych i sięgnąć prawie 93 mld złotych.

W przeciwieństwie do tego płatności za rentę w 2019 roku wzrosną nieznacznie: tylko o prawie 2 mld złotych - do około 49 mld złotych. Rząd oczekuje, że tradycyjnie większość dochodów trafi do skarbu z płacenia czynszu za produkcję gazu ziemnego - 31,2 miliardów złotych oraz ponad 8 miliardów złotych - za olej i inne materiały.

Jeśli chodzi o dochody z podatków krajowych, urzędnicy przede wszystkim oczekują uzupełnienia tej linii dochodów z prawie 11 mld złotych z tytułu podatku akcyzowego - do 89,4 mld złotych. Państwo oczekuje maksymalnych wpływów z akcyzy na wyroby tytoniowe (prawie 59 mld złotych) i paliwa (około 38 mld złotych). Ponadto planuje się ustanowienie akcyz na płyny do papieros elektronicznych na koszt około 50 mln złotych.

Czytaj również: Płaca minimalna i średnia krajowa 2022 w Polsce

Rząd również ma nadzieję na całkowity wzrost wpływów z podatku VAT zarówno w przypadku towarów polskich, jak i importowanych, w sumie prawie 50 mld złotych. Łączne krajowe podatki w budżecie państwa na 2022 rok powinny wzrosnąć o ponad 10% - do prawie 568 mld złotych.

Przychody niepodatkowe w przyszłym roku nieznacznie wzrosną - o 4,2 mld złotych (do prawie 149 mld złotych). Przede wszystkim Gabinet Ministrów spodziewa się wypełnić tę linię dochodów Skarbu Państwa z przedsiębiorstw państwowych, które w sumie wzrosną w 2022 roku do nie więcej niż 1 mld złotych - do 93 mld złotych. W szczególności przychody części dochodów i zysków z wypłaty dywidend przedsiębiorstw użyteczności publicznej i przedsiębiorstw państwowych mają być o 8 mld złotych większe niż w 2018 roku - na poziomie 44,5 mld złotych.

Otóż chociaż polski budżet na 2022 rok znów przewiduje deficyt środków na koniec roku rozliczeniowego, powinien to być najmniejszy wskaźnik deficytu zaczynając od 1989 roku. Ogólnie rzecz biorąc założenia budżetowe w opinii większości polityków są bardzo pozytywne, ponadto państwo obiecuje obywatelom zwiększenie finansowania programów społecznych oraz rozwojowych, jak również wzrost pensji osób zatrudnionych w sferze budżetowej. Podstawowymi zadaniami rządu w kolejnym roku powinny stać się dalsze uszczelnianie systemu podatków w kraju oraz minimalizacja poziomu jego skomplikowania.