Czarna gospodarka

Czarna gospodarka – inaczej szara gospodarka, gospodarka cienia, gospodarka „podziemna”, czyli działalność gospodarcza, która nie jest deklarowana do celów podatkowych. Czarna gospodarka nie jest objęta oficjalną statystyką i z tego względu jest niemożliwa do precyzyjnego zmierzenia.

Szacuje się, że w związku z funkcjonowaniem czarnej gospodarki, utracone wpływy z podatków wynoszą co najmniej 3-5% PKB.

Największa koncentracja czarnej gospodarki dotyczy najprawdopodobniej sektora usług osobistych i prac naprawczych.

Rodzaje czarnej gospodarki

W ramach czarnej gospodarki możemy wyróżnić jej dwa rodzaje:

• szary strefa – działalność zgodna z prawem, ale nie rejestrowana ze względów podatkowych, czyli nielegalny obrót legalnymi towarami i usługami, w celu uniknięcia płacenia podatków i ponoszenie innych koszów,  
• czarny rynek – działalność niezgodna z prawem, nielegalny obrót nielegalnymi towarami czy usługami, np. handel narkotykami, bronią, ludźmi, podrabianie produktów, prostytucja, piractwo.

Skutki istnienia szarej strefy

Istnienie szarej strefy pociąga za sobą szereg negatywnych konsekwencji w kilku obszarach:

• budżet państwa – brak uzyskiwania części należnych podatków,
• przedsiębiorstwa – firmy działające zgodnie z prawem są mniej konkurencyjne i znajdują się w gorszej sytuacji niż przedsiębiorcy działający w obrębie szarej strefy,
• pracownicy – osoby pracujące w szarej strefie nie należą do systemu zabezpieczeń społecznych.

Towary i usługi dostępne na czarnym rynku

Produkty i usługi, które podlegają obrotowi na czarnym rynku to:

• nielegalne towary, takie jak narkotyki, broń, ludzie,
• materiały objęte prawami autorskimi, na które dany podmiot nie ma zezwolenia,
• wykonywania usług nielegalnych,
• bimbrownictwo,
• handel nielegalnie wyciętym drewnem,
• handel nielegalnymi przedmiotami pochodzenia zwierzęcego (np. kością słoniową, rogami nosorożców),
• handel ludzkimi organami,
• handel legalnymi towarami, które pochodzą z kradzieży,
• handel przemyconymi zagranicznymi towarami z pominięciem podatków, takich jak akcyza czy VAT,
• handel walutami po kursie innym niż kurs sztywny ustalony przez bank centralny.

Ceny towarów i usług na czarnym rynku

Towary i usługi na czarnym rynku mogą być:

• niższe od cen rynkowych – gdyż nie podlegają one opodatkowaniu, innym kosztom oraz gwarancjom,
• wyższe od rynkowych – gdy proces ich produkcji jest kosztowny ze względu na posiadanie odpowiedniej wiedzy i nakładów pracy, ich transport wiąże się z niebezpieczeństwem, a handel nimi jest surowo karany.